Corona en de leeromgeving (thuis)…

(Lees ook: Er is geen leerachterstand #corona)

Neen, leerlingen en/of hun ouders zijn niet zomaar in staat een leeromgeving te creëren thuis. Gezinnen beschikken niet altijd over de nodige tijd en competenties om (digitaal) leren mogelijk te maken en te ondersteunen (inhoudelijk, technisch, organisatorisch, motivationeel,…). Digitale hulpmiddelen zijn niet dé oplossing voor het probleem…

Er bestaat niet één definitie van een krachtige leeromgeving. In Wikipedia lezen we dat “een leeromgeving bestaat uit personen, middelen, faciliteiten en strategieën die het leerproces moeten bevorderen. De kracht van een leeromgeving hangt af van oa de volgende factoren: kundigheid docent, de didactische kwaliteit van het instructiemateriaal, de uitstraling gebouw, de werksfeer, het pedagogisch klimaat“. Het Steunpunt Diversiteit en Leren spreekt van “een omgeving die participatie, betekenisgericht leren, levensechte contexten en zelfsturing mogelijk maken”. Kris Van den Branden en het Centrum voor Taal en Onderwijs benaderen een krachtige leeromgeving vanuit de ‘3 cirkels’: “(1) een positief en veilig klasklimaat , (2) betekenisvolle taken en (3) gerichte ondersteuning“. In de 12 bouwstenen van een effectieve les van Tim Surma (Expertisecentrum voor Effectief Leren) vinden we oa volgende elementen terug: “leerstof actief verwerken, feedback geven, ondersteunen, oefentypes afwisselen,…”. En ik zou het nog kunnen hebben over motivatietheorieën, ervaringsgericht en coöperatief leren,…

Kortom, een leeromgeving is een “plaats” (mensen, middelen, infrastructuur + onderwijskundige visie) die ondersteunend en bevorderend werkt voor succesvolle leer- en onderwijsinteracties.

Hoe dieper we graven in de betekenis van een krachtige leeromgeving, hoe duidelijker het wordt dat de fysieke school, het contact met medeleerlingen en de leerkracht hierin een cruciale rol spelen. Toch zullen we de komende maanden opnieuw het contactonderwijs (soms) op een laag pitje moeten zetten (klassen in quarantaine, afstandsonderwijs in het secundair onderwijs, zieke leerkrachten,…). Computers, internetverbindingen, interactieve apps, leerlingen- en ouderbegeleiding kunnen deze krachtige schoolleeromgeving nooit vervangen. Moeten we dan voor kinderen, jongeren en gezinnen die het moeilijk hebben niet op zoek gaan naar andere vormen dan het ondertussen ‘klassieke’ digitaal- en afstandsleren? Is er een alternatief voor de virtuele klas? Hoe kunnen we ook voor kinderen en gezinnen die het moeilijk hebben, toch een krachtige leeromgeving creëren? Een greep uit enkele aanpakken in Brusselse scholen:

haal de leerlingen gedifferentieerd naar school, biedt de meest kwetsbare leerlingen een grotere regelmaat en frequentie;
stel vaste contactpersonen uit het team aan voor kwetsbare leerlingen en gezinnen en maak proactief verbinding (kies contactpersonen die een “klik” hebben met de leerling);
maak leerverbindingen tussen leerlingen, laat dit niet alleen aan het toeval of het initiatief van de leerling over;
geef vanuit een goede monitoring extra zorg en ondersteuning aan leerlingen die achterstanden oplopen, zet hiervoor ook je (bredeschool)netwerk, onderwijsbegeleiders of studenten in;
investeer niet alleen in leren en leerstof, maar geef evenveel aandacht aan structuur en planning, aan het leren controleren van gedachten, emoties en gedrag, aan het ontwikkelen van routines;
neem niet de digitale tools als vertrekpunt, maar ga op zoek naar kwaliteitsvolle interacties en verbinding om je leerdoelen te realiseren;
heb oog voor stress en zet in op strategieën die kunnen leiden tot stressreductie en het versterken van veerkracht bij de leerlingen (kies strategieën waar je je zelf goed bij voelt: muziek, filosoferen, beweging, voorlezen,…);
richt digitale werkplekken in op school, waar leerlingen individueel aan de slag kunnen als dit thuis niet lukt;
maak gebruik van infrastructuur in de omgeving van de school;
stimuleer partnerorganisaties (oa jeugd, sport en vrijetijd) om een alternatief buitenschools aanbod te ontwikkelen met oog voor kwetsbaarheid, ga hierover in gesprek met je brede school (of buitenschools netwerk);
…

Laat dit bericht ook een oproep zijn om te zoeken hoe we voor alle leerlingen (en dus ook de meest kwetsbare) een krachtige leeromgeving kunnen creëren in coronatijd. Maak het vooral heel concreet en stel hierbij bijvoorbeeld deze twee vragen…

Wie zijn mijn kwetsbare leerlingen? Welke leerlingen dreigen achterstand op te lopen? Met welke leerlingen krijg ik moeilijk verbinding?
Hoe kan ik voor elke van deze leerlingen een krachtige leeromgeving creëren? Hoe organiseer ik mijn onderwijsaanbod op maat van deze leerlingen? Hoe kan ik impact hebben op de randvoorwaarden? Wat en wie kunnen mij hierbij helpen?