De noden van kinderen en jongeren in de stad, moeten het pedagogisch project van elke Brusselse school kleuren!

Over het doel van onderwijs, eindtermen, pedagogisch project, de lokale schoolgemeenschap en Urban Education…

De aanleiding van dit bericht is een interview met de inspecteur-generaal van de Nederlandse onderwijsinspectie, Alida Oppers, in NRC handelsblad (4 maart 2021): “Het onderwijs krijgt veel prioriteiten. Niet alleen vanuit Den Haag, maar ook van gemeenten en ouders. Als mijn organisatie tachtig prioriteiten kreeg, dan zou ik daar ook niet zo goed in slagen. Daarom is het belangrijk dat we de focus op de basisvaardigheden leggen. En laten we dan even ophouden over verkeersveiligheid, zwemonderwijs, yoga en al die andere dingen.”  Ook al ben ik het met de onderliggende inhoud van het artikel eens (namelijk het belang van de basisvaardigheden, maar ook het belang van kennis, effectieve didactiek, evaluatiebeleid,…), toch roept het een belangrijke vraag op en neemt het schoolteams onvoldoende au sérieux…

Inleidend…

Bij de discussie over onderwijskwaliteit gaat het vandaag vaak over onderwijsdoelen, onderwijsinhouden, basisvaardigheden, effectieve onderwijsaanpak, onderwijstijd, (internationale) testresultaten,…  Stuk voor stuk cruciale elementen in ons onderwijs!  Deze elementen krijgen pas écht betekenis en waarde als we ook de onderliggende vragen beantwoorden, zoals ‘wat is het doel van ons onderwijs’ en ‘vanuit welke mens- en maatschappijvisie geven we invulling aan ons onderwijs’.  Wat die mens- en maatschappijvisie moet zijn, laat ik in het midden.  De vraag die ik wil opwerpen is: wie bepaalt deze mens- en maatschappijvisie…  De OESO?  De Vlaamse regering? De onderwijskoepels? Het schoolbestuur?  De lokale school(gemeenschap)? 

Ik wil graag een pleidooi houden om onderwijs terug te geven aan de lokale schoolgemeenschap en om te vertrouwen en te geloven in directies, leerkrachten, ouders en leerlingen.  En laat ons vanuit de overheid, onderwijskoepels, expertisecentra geen sturende, maar luisterende en ondersteunende houding aannemen.  Dit betekent tegelijkertijd dat lokale schoolgemeenschappen geresponsabiliseerd moeten worden en daartoe de nodige tools, middelen en competenties in handen moeten krijgen om hun expertise, effectiviteit en professionalisering te versterken.

Waarom minimumdoelen belangrijk zijn…

Zo’n ondersteunende houding vanuit de overheid en onderwijskoepels, betekent ook realistische en heldere minimumdoelen aanbieden (de lat mag gerust hoog liggen!), die zorgen voor gelijkwaardigheid van alle scholen, maar die ook tijd en ruimte laten voor het eigen pedagogisch project van de school.  Zo’n eindtermen geven de garantie aan leerlingen en ouders dat alle scholen evenwaardig zijn, maar bepalen niet de onderwijskwaliteit.  Deze wordt bepaald door een effectieve onderwijsaanpak en een rijk pedagogisch project op maat van de lokale context.  En wie kent die lokale context beter dan de lokale schoolgemeenschap…

Een pedagogisch project bepaalt de onderwijskwaliteit…

Het valt me op dat veel pedagogische projecten vandaag ofwel korte abstracte teksten ofwel lange generieke bundels geworden zijn, die door schoolbesturen worden opgesteld.   Het pedagogisch project is soms niet meer de inspirerende, dynamische en sturende missie en visie van de school, die zich ontwikkelt binnen de lokale schoolgemeenschap (directie, leerkrachten, ouders, leerlingen, partners).  Nochtans is het net binnen zo’n pedagogisch project dat de mens- en maatschappijvisie van het onderwijs in de school zichtbaar moet worden.  Het is net binnen zo’n pedagogisch project dat de school op maat van lokale noden en mogelijkheden haar onderwijsaanpak en haar onderwijsinhouden kan concretiseren. 

En ja, in zo’n pedagogisch project moet je de lat hoog leggen voor de basisvaardigheden, moet het evaluatie- en professionaliseringsbeleid geëxpliciteerd worden,… Tegelijkertijd moet er in zo’n pedagogisch project ook plaats zijn voor andere inhouden die de schoolgemeenschap belangrijk vindt, zoals bijvoorbeeld leren veilig fietsen in een stedelijke omgeving of tools verwerven om weerbaar en veerkrachtig in het leven te staan of inzetten op outdoor education om leerlingen op kleine appartementjes te verbinden met de natuur of… Ik vind het belangrijk om hier ook te luisteren naar de leerlingen (met link naar het scholierenrapport)!

Een conclusie

De focus op de basisvaardigheden is belangrijk!  Helemaal mee eens.  Toch kan je, vanuit de mens- en maatschappijvisie van je school ook ruimte creëren voor andere inhouden (zoals ‘verkeersveiligheid, zwemonderwijs of yoga’ – Alida Oppers) zonder dat dit afbreuk doet aan de aandacht voor de basisvaardigheden.  Het is belangrijk om hierbij keuzes te maken en prioriteiten te bepalen. Bovendien zijn er heel wat mogelijkheden om verschillende inhouden integratief aan te pakken.

Voor scholen in Brussel is het belangrijk om deze mens- en maatschappijvisie te verbinden met de eigenheid van opgroeien in een grootstedelijke en meertalige omgeving.  De noden van kinderen en jongeren in de stad en de mogelijkheden die deze stad biedt, moeten het pedagogisch project van elke Brusselse school kleuren.  De thema’s van Urban Education staan hier centraal: de kenmerken van een grootstedelijke omgeving, het uitgebreide buurtnetwerk, superdiversiteit, meertaligheid, armoede,…

Bijvoorbeeld:

• Een stadsleerkracht moet bij de basisvaardigheid lezen extra aandacht hebben voor woordenschatonderwijs, versterken van kennis van de wereld bij de leerling, metacognitie… omwille van de talige, culturele en sociaal-economische diversiteit van de leerlingen (zie Elke ket een goede lezer!).  Een Brusselse school kan dan ook in haar pedagogisch project breed leren en het gebruik van de thuistaal als steiger voor het leren opnemen in haar visie en werking.
• Stadsleerkrachten zoeken inhouden en methodieken om stress bij leerlingen te verminderen en rust te creëren in de klas.  Kinderen en jongeren die opgroeien in een grootstedelijke context en/of in armoede, moeten leren omgaan met een veelheid aan prikkels, drukte, lawaai, onzekerheid, spanningen,… Hiermee leren omgaan is noodzakelijk om tot effectief leren te komen (zie Meerwaarde van yoga, meditatie en mindfulness in de klas). Een school kan dan ook in haar pedagogisch project een visie en werking opnemen om hier aandacht voor te hebben.

Als afsluiter wil ik nog een artikel van Biesta meegeven: Wereld-gericht onderwijs: vorming tot volwassenheid, waarbij hij ons houvast wil bieden om ons onderwijs in balans te houden.