Meerwaarde van yoga, meditatie en mindfulness op school!

Deze blogpost is een herwerking en uitbreiding van een blogpost uit 2019: Onderwijs in Brussel is… yoga in de klas. In dit bericht bespreek ik de mogelijke meerwaarde van yoga, meditatie en mindfulness op school en op het einde maak ik ook de link naar de praktijk met een voorbeeldyogales.

Lees ook de reeks op deze blog over Meditatie, Mindfulness, Yoga en Ademhaling op school en in de klas.

Leerkrachten (in Brussel) zijn op zoek naar methodieken om stress bij leerlingen te verminderen en rust te creëren, zodat alle leerlingen tot leren kunnen komen. Zeker voor kinderen die opgroeien in een grootstedelijke context (veelheid aan prikkels, drukte, lawaai,…) en/of in armoede (onzekerheid, spanningen,…) is dit noodzakelijk. Het stressvolle coronaschooljaar stelde onze leerlingen én leerkrachten nog extra op de proef.

Zo zien we in klassen meer en meer leerkrachten die aan de slag gaan met “bewegingstussendoortjes” (lees meer: MOEV), “mindfulness-trainingen” (lees meer: artikel Klasse), “filosoferen met kinderen” (lees meer: INITIA), “gelukskunde” (lees meer: Eigen Wijs!) en dus ook “yoga (meditatie en mindfulness)”.

Butzer en Flynn brachten enkele onderzoeksdata tot synthese en formuleerden zeven domeinen waar Yoga in de klas mogelijks een meerwaarde kan creëren. De onderzoekers blijven heel voorzichtig omwille van de beperkte data en de soms gebrekkige kwaliteit van de onderzoeken. Een meer volledig overzicht van onderzoeksbronnen, relevante websites, belangrijke instellingen en wetenschappers, kan je hier lezen.

Meerwaarde van Yoga (7 domeinen van Butzer en Flynn):

1. Emoties onder controle houden

Zelfregulatie is een belangrijke vaardigheid, zowel op school als in het latere leven. Een goede zelfregulatie stelt je in staat om emoties onder controle te houden en je aandacht te richten naar wat op dat moment belangrijk is. Onderzoek suggereert dat yoga op school de zelfregulatie van leerlingen ten goede kan komen.

2. Betere schoolse resultaten via het creëren van aandacht en rust

Yoga zou ook een positief effect kunnen hebben op de schoolse resultaten van leerlingen door een verbetering van de aandacht, een betere focus en het verminderen van spanning.  Door een betere zelfregulatie vermindert ook de stress en dit heeft een positief effect op leren.

3. Verminderen van angst en spanning

Kinderen en jongeren worden op school en thuis blootgesteld aan verschillende vormen van stress. Deze stress kan te maken hebben met zowel externe factoren (bijvoorbeeld armoede) als interne factoren (bijvoorbeeld faalangst).  Yoga op school kan helpen om angst, spanning en stress bij kinderen en jongeren te verminderen.

4. Ontwikkelen van veerkracht

Yoga op school kan leerlingen ook ondersteunen om met negatieve of moeilijke situaties om te gaan.  Het kan de veerkracht van kinderen en jongeren vergroten door hen tools aan te bieden om met stress om te gaan, te ontspannen, los te laten, afstand te nemen, met boosheid om te gaan,…

5. Minder gedragsproblemen

Probleemgedrag leidt vaak tot negatieve schoolresultaten.  Yoga zou een positief effect hebben op leerlingen die moeilijk gedrag vertonen.  Bij yoga wordt er actief gewerkt aan het bewustzijn van emoties en gedrag, maar ook aan verbondenheid. Dit kan leerlingen helpen om negatief en impulsief gedrag onder controle te houden en respectvol te zijn tegenover anderen.

6. Fysieke meerwaarde

Kinderen en jongeren hebben vaak te weinig fysieke activiteiten. Yoga is een goede manier om met jongeren op een niet-competitieve manier aan lichaamsbeweging te doen. Yoga kan motorische vaardigheden verbeteren, waaronder balans, kracht en flexibiliteit.  Maar ook het algemeen fysieke welzijn van leerlingen kan door yoga positief beïnvloed worden.

7. Welbevinden bij de leerkracht en creëren van een  positief klasklimaat

Yoga heeft niet alleen een positief effect op leerlingen, maar kan ook bijdragen aan een goed leer- en klasklimaat en de effectiviteit van de leerkracht. Yoga biedt de leerkracht én de klasgroep meer rust, meer aandacht en minder stress.

Samengevat bundel ik hieronder de mogelijke voordelen van yoga, meditatie en mindfulness op school (vanuit een verzameling van reviewonderzoek uit 2009, 2014, 2016, 2018 en een aantal kleinschalige onderzoeken). Maar yoga, meditatie en mindfulness mag ook gewoon een doel op zich zijn, omdat jij en de leerlingen er zich goed bij voelen of gelukkig van worden…

Voordelen voor kinderen en tieners? Yoga, meditatie en mindfulness…

Voordelen op school en in de klas? Yoga, meditatie en mindfulness…

In verschillende scholen van het Nederlandstalig onderwijs in Brussel krijgt yoga een plaats in de werking. In dit korte filmpje vertellen de kinderen van de basisschool De Goudenregen in Ganshoren (Brussel) over hun yoga in de klas. Ook in het Imelda Instituut in Sint-Jans-Molenbeek (secundair onderwijs) gaan de leerlingen met yoga aan de slag: “Yogasté is een project dat ontstaan is uit de noden die we merkten bij onze leerlingen: nood aan rust, verstilling in de grootstad en aandacht voor het eigen lichaam.”

Ik wil blijven benadrukken dat wetenschappelijk onderzoek over Yoga in de klas nog in zijn kinderschoenen staat en dat er nog heel wat onduidelijkheid is over de mogelijke  effecten. Maar Yoga in de klas kan zeker geen kwaad. Dus als jij en je leerlingen zich hier goed bij voelen, dan kan ik alleen maar zeggen: doen!

Ik eindig met een oproep van neuroloog Dr. Steven Laureys: “We geven kinderen wel twee uur lichamelijke opvoeding per week, waarom dan geen uurtje ‘mentale opvoeding’, waarin ze leren over emoties, hoe ermee om te gaan, hoe de emoties van anderen te respecteren en hoe ze stress kunnen aanpakken? Onlangs gaf ik een meditatie-sessie aan 120 lagereschoolkinderen. Acht op de tien kinderen gaven aan soms stress te hebben, of al eens wakker te liggen van iets. Echt, we zouden van meditatie een verplicht schoolvak moeten maken.”

EXTRA 1: Yoga, meditatie en mindfulness op school, in de praktijk…

Hieronder lijst ik enkele links op waar ik positieve en/of inspirerende ervaringen mee heb…

• Jeugd en Muziek Brussel heeft een aanbod dat yoga en muziek combineert: Yolala, muzikaal mediteren.
• Het materiaal “Stop de tijd en kom tot rust“ (Averbode, 2015) reikt ideeën aan om rustmomenten te integreren in de lessen (mindfulness, braingym en kinderyoga).
• “Yoga voor jou en mij” is een yogakaartenset voor kinderen en volwassenen van Liesbeth De Backer.
• Susan Bögels, pyschotherapeut en professor aan de Universiteit van Amsterdam, publiceerde verschillende praktische boeken over yoga en mindfulness met kinderen en jongeren. Haar meest recente boek is het “Giga-chille yogaboek”.
• Yoga Ed. verzamelt evidence based materiaal en informatie ter beschikking voor yoga op school. Zo kan je bijvoorbeeld deze toolkit downloaden met interessante transitie-oefeningen doorheen de schooldag (of bekijk dit youtube-filmpje).
• Helen Purperhart, Nederlandse yogadocente en auteur van verschillende boeken en materialen over kinderyoga, bundelt op haar website online kinderyoga informatie over yoga met kinderen.
• Nanoe & Mitch, Wel in je vel meditatie ondersteunt klassen en leerkrachten op het vlak van welbevinden via meditatie. Op de website vind je informatie en filmpjes voor thuis en op school.
• Teresa Power verzamelt op haar website ABC yoga for kids haar materialen, boeken en ideeën voor kinderyoga.
• Mindful schools verzamelt heel wat informatie en concrete tips over de toepassing van meditatie en mindfulness op school en in de klas. Je vindt er blogs, video’s,…
• Yoga4classrooms is een uitgebreide website met onderzoek over yoga, meditatie en mindfulness-praktijken op school.
• Neuroloog Steven Laureys en psychologe Vanessa Charland schreven het boekje “Zacht” no-nonsense meditatieboek voor kinderen (2021).
• Malika Chopra (dochter van), schreef onder andere het boek Just Breathe om met kinderen en tieners aan de slag te gaan met meditatie (2018).
• Sonjoria Sydnor schreef het inspirerende boekje Our family’s doing yoga en richtte ook de Black/Brown Kids Do Yoga Club op (2020).
• Mediteren met Petit Bambou is één van de meest gebruikte commerciële apps om meditatie te ondersteunen (volwassenen). Op de website vind je enkele inspirerende filmpjes die je ook in de klas kan gebruiken. Recent is er in de app ook materiaal beschikbaar voor kinderen en tieners.

Je vindt hier een uitgebreidere en geactualiseerde lijst.

EXTRA 2: Yoga als les of tussendoortje

Yogatussendoortjes

Yogatussendoortjes zorgen voor een mentale en fysieke break om individueel of als klas tot rust te komen, het vorige lesuur los te laten, energie op te laden of de aandacht opnieuw te richten.

Even bewegen en focussen kan altijd en overal, zelfs als je zit.  Het is bovendien niet alleen belangrijk voor de leerlingen, het is even belangrijk voor jou als leerkracht.  Yogatussendoortjes duren ook niet lang, van enkele seconden tot maximum enkele minuten, één of meerdere keren per dag.  Het beste moment kan je als leerkracht zelf inschatten: bijvoorbeeld wanneer je merkt dat de aandacht van de leerlingen tijdens de les verzwakt, wanneer je zelf ongeduldig wordt of wanneer de klas luidruchtig wordt.

Yogatussendoortjes kunnen heel verschillende vormen aannemen: enkele keren diep ademhalen, een korte stoelyogasessie of het uitvoeren van één of meerdere yoga-houdingen op de grond. Het kan in de klas, maar je kan je ook even verplaatsen naar de gang om wat meer ruimte te hebben.

Bij yogatussendoortjes gaat het niet om het aanbrengen van leerinhouden of het realiseren van onderwijsdoelen.  Toch zijn yogatussendoortjes geen tijdverlies. Ze dragen bij tot het verlagen van stress, zorgen voor een betere concentratie, doorbreken het zitgedrag, hernieuwen de verbinding tussen leerkracht en leerling of leerlingen onder elkaar,…

Je zal snel merken dat de leerlingen die momenten gewoon worden, er zelfs naar vragen en dat ze ook heel effectief zijn.  Je kan leerlingen ook zelf een yogatussendoortje laten leiden.

Stoelyoga

In de klas is stoelyoga een heel interessante vorm van yoga en ideaal voor yogatussendoortjes.  Je hebt er weinig plaats voor nodig. Er is ook geen rompslomp met het zich verplaatsen en uitrollen van yogamatjes.  Bovendien blijven de kinderen binnen hun eigen vertrouwde plekje of bubbel. 

Bij stoelyoga kunnen verschillende aspecten van yoga aan bod komen: yogahoudingen, ademhaling, meditatie, mindfulness en ontspanningsmethodieken. 

Een aantal yogahoudingen lenen zich heel goed om zittend op een stoel uit te voeren.  Je kan tijdens een stoelyogasessie één of meerdere houdingen uitvoeren.  Even een eenvoudig voorbeeld: de zittende kat en koe flow (Marjaryasana en Bitilasana).

Als een poes wakker wordt, dan rekt en strekt ze zich uit.  Op die manier wordt ze alert en actief.  Ook voor ons is het goed om ons tijdens de dag regelmatig te rekken en te strekken, zo blijven we actief en alert… Zit met rechte rug op de stoel, voeten plat op de grond, handen rusten op de knieën. Bij het inademen beweeg je je hoofd naar achteren en maak je een holle rug. Bij het uitademen maak je een bolle rug en buig je je kin naar de borst. Herhaal deze oefening enkele keren op het ritme van je ademhaling.

De Yogales

In een yogales komen verschillende yoga-activiteiten aan bod (yoga-houdingen, meditatie, yoga-spelactiviteiten, muziek, massage,…), al dan niet in een thematisch geheel.  Een kinder- of tieneryogales is speelser dan yoga voor volwassenen en wordt ingekleed met beelden of verhalen op maat van de leeftijd.  De basisingrediënten blijven wel dezelfde: er wordt gewerkt rond ademhaling, fysieke houdingen, meditatie en visualisatie, relaxatie en massage.  Rustige momenten worden afgewisseld met actieve oefeningen, spel, knutselactiviteiten en liedjes.  De leerlingen worden op een speelse manier geprikkeld om in contact te komen met zichzelf en met hun omgeving (de ander, objecten, de natuur).  Ze worden tijdens de activiteiten gestimuleerd om hun verbeeldingskracht te gebruiken, creatief te zijn, de mogelijkheden van hun lichaam te ontdekken, hun innerlijke wereld te verkennen, bewust tot rust te komen,… Er is ruimte voor uitwisseling en reflectie in een vertrouwelijke sfeer…

Je kan hier een voorbeeld van een yogales voor tieners downloaden.

Lees ook deze berichten met een link naar yoga.

Onderzoeksbronnen waarop dit bericht gebaseerd is, vind je hier.