Het verhaal van onderwijsbegeleiding in Brussel vanaf 1989 (longread)

Dit blogbericht over onderwijsbegeleiding in Brussel, is beperkt tot Brusselspecifieke organisaties met een expliciete opdracht op het vlak van professionalisering van Brusselse leerkrachtenteams. De reguliere Vlaamse onderwijspartners komen hier dus niet aan bod (pedagogische begeleidingsdiensten, centra voor leerlingenbegeleiding, leersteunnetwerken, inrichtende machten). Ook heel wat andere Brusselse organisaties en initiatieven met een belangrijke rol ten aanzien van het Nederlandstalig onderwijs, werden niet opgenomen (bv. Foyer, Ligo Brusselleer, Huis van het Nederlands, Kans, Abrusco, Connect,…).

Het begon allemaal in 1989 of misschien zelfs nog wat vroeger…

Vóór 1989…

De Nederlandse Cultuurcommissie (NCC) en daarna de Vlaamse Gemeenschapscommissie (VGC) namen geleidelijk de taken van het VOC over, dat in 2002 ophield te bestaan. Het Vlaams Onderwijscentrum zorgde voor informatie over en promotie van het Nederlandstalig onderwijs in Brussel (bv.  Gids voor het Nederlandstalig onderwijs in Brussel; affichecampagnes), én voor ondersteuning van de kwaliteit van het onderwijs (bv. pedagogische uitstappen, wetenschappelijk onderzoek, nascholing). Deze kwaliteitsondersteuning werd geleidelijk overgenomen door de VGC via de opstart van verschillende onderwijsondersteunende diensten.

(Lees ook: “50 jaar geleden, het Vlaams Onderwijscentrum”)

1989, de opstart van onderwijsondersteuning

In 1989 startte de VGC met een kleinschalig logopedieproject Taalvaart onder leiding van Rita Postel. Twee halftijdse logopedisten gingen aan de slag in de derde kleuterklas van 6 scholen. Hun werking bestond uit het geven van taaltherapie aan de anderstalige leerlingen. Daarnaast namen ze ook een ondersteunende rol op in het schoolteam (informeren van schoolteams over meertalige taalontwikkeling, sensibiliseringsactiviteiten voor het Nederlands, kindbesprekingen,…). Het project groeide in de eerste helft van de jaren ’90 snel tot een team van een 30-tal medewerkers in een 40-tal scholen. De werking werd ook uitgebreid naar de tweede kleuterklas en de eerste graad van het lager onderwijs. Taalvaart maakte gebruik van de Taaltest voor Kinderen (TvK) om de vooruitgang van de leerlingen te meten. Uit de resultaten bleek dat het mogelijk was om in één schooljaar zes maanden taalachterstand in te halen.

Het VGC-project BITS² (Brusselse Impuls voor Technologie en Software op School) startte in 1995 onder leiding van Bart Vandecasteele een werking op met 3 medewerkers (germanist, romanist en informaticus) om secundaire scholen te ondersteunen in het educatieve gebruik van nieuwe media in het taalonderwijs. Via Bits² kregen Brusselse scholen meer computers ter beschikking op school en leerden leerkrachten digitale middelen in te zetten voor de versterking van het taalonderwijs. Er werd ook een online platform opgericht (Bopotheek) met lesmaterialen. De werking werd later uitgebreid naar het basisonderwijs en sterker gekoppeld aan de werking van de andere onderwijsondersteunende partners.

Het Nascholingscentrum Brussels Hoofdstedelijk Gewest vzw werd in 1997 opgericht in de schoot van het VOC en bood vormingen aan voor Brusselse leraren en directies. Het centrum werkte met een kleine ploeg van 3 medewerkers onder leiding van Werner Schrauwen. De focus van het aanbod was gericht op ‘onderwijzen aan en leren in taalheterogene groepen’ en ‘omgaan met culturele en sociale diversiteit’ binnen de meertalige en multiculturele context van de hoofdstad. Het Nascholingscentrum nam ook een belangrijke rol op in de ontwikkeling van lokale taalbeleidsplannen. Binnen het Nascholingscentrum Brussel werd in 2005 ook een leermiddelencentrum uitgebouwd, dat later de Onderwijsbibliotheek van het Onderwijscentrum Brussel werd.

De vzw Schoolopbouwwerk Brussel werd opgericht in december 2003 onder leiding van Lief Vandevoort met een 15-tal medewerkers. De vzw was ontstaan uit de samensmelting van vijf eerdere schoolopbouwwerkorganisaties (verbonden aan een gemeente of een onderwijsnet).   Via de methode van het opbouwwerk (met prioritaire aandacht voor sociaal of cultureel achtergestelde groepen) werden ouders en schoolteams ondersteund rond belangrijke onderwijsthema’s.  Vanuit ervaring enerzijds en onderzoek anderzijds bouwde SOW Brussel aan een ondersteunend werkkader onder de naam “De 7 dimensies van ouderbetrokkenheid”, dat later ook door andere organisaties werd overgenomen.

Samen met de Vlaamse Gemeenschapscommissie richtte de Vlaamse Gemeenschap in 2000 de vzw Voorrangsbeleid Brussel (VBB) op, onder leiding van Magda Deckers. VBB begeleidde met 7 begeleiders en vanaf 2004 met 15 begeleiders alle Nederlandstalige basisscholen in Brussel op het gebied van taalvaardigheidsonderwijs, efficiënt omgaan met diversiteit en differentiatie, samenwerken met ouders en samenwerken met andere onderwijspartners. Een VBB-begeleider begeleidde gemiddeld een honderdtal leerkrachten individueel of in groep. De directies werden ook betrokken in het professionaliseringsproces (directiedagen). In het kader van de professionalisering werd ook ingezet op de ontwikkeling en het aanbieden van kwaliteitvolle lesmaterialen (oa taalmethode Totemtaal, leesslang, Minimaal Maxitaal,…). VBB had ook de belangrijke opdracht om de stroomlijning van de Brusselse onderwijspartners te realiseren (zie verder). De werking van VBB werd wetenschappelijk opgevolgd (zie oa Syntheserapport, 2009).

Broso, het Brussels Ondersteuningscentrum Secundair Onderwijs vzw werd in 2005 opgericht als netoverschrijdende structuur met een netgebonden werking, onder de leiding van Helga De Braeckeleer. De 6 begeleiders van Broso ontwikkelden een aanbod- en vraaggestuurde begeleiding rond taalbeleid op maat van hun onderwijsnet. Ze introduceerden ook de systematische afname van taaltoetsen (Diataal).

2002, stroomlijning van de Brusselse onderwijspartners

Vanaf 2002 kwam onderwijsondersteuning in Brussel in een nieuwe beweging terecht. In het kader van haar opdracht ‘stroomlijning van de Brusselse onderwijspartners’, startte Magda Deckers (VBB) een hervormingsproces op.

Taalvaart evolueerde in 2002 van een kindgerichte werking naar een leerkrachtgerichte ondersteuning voor het basisonderwijs. Deze vernieuwde Taalvaartwerking was complementair aan de werking van VBB. In 2006 ontwikkelde Taalvaart een Zomerschool voor anderstalige nieuwkomers, die vandaag nog steeds wordt georganiseerd onder de nieuwe naam Talentboost. In 2007 werd de werking van Taalvaart uitgebreid naar het buitengewoon basisonderwijs. In het zelfde jaar werd in de schoot van Taalvaart ook een nieuwe dienst uitgebouwd ter ondersteuning van de kwaliteit in de kinderdagverblijven en buitenschoolse opvang. Deze dienst werd twee jaar later verankerd binnen de entiteit Gezin van de VGC (Opgroeien in Brussel).

In 2003 werden de verschillende schoolopbouwwerkorganisaties geïntegreerd tot één vzw. De werking van het nieuwe Schoolopbouwwerk zette in op de ontwikkeling van een ouderbeleid in het basis- en secundair onderwijs.

De werking van het Bits² werd vanaf 2004 gekoppeld aan de werking van Taalvaart met als focus de inzet van ICT als middel in een krachtige taalleeromgeving.

De verschillende partners behielden hun eigen structuur en werking, maar gingen in grotere complementariteit samenwerken.

In 2007 was er een Ronde Tafelconferentie over het onderwijs in Brussel (een initiatief van Vlaams minister Frank Vandenbroucke en Brussels minister Guy Vanhengel) met als één van de thema’s “de toekomst over onderwijsbegeleiding in Brussel”. Op deze conferentie werd beslist dat de Brusselse onderwijspartners (Taalvaart, Bits², Schoolopbouwwerk Brussel, Nascholingscentrum Brussel, BROSO en Voorrangsbeleid Brussel), moesten opgaan in één werking.

Na een oriëntatienota in 2010 werd beslist om Broso niet mee te nemen in het integratieverhaal. Broso werd later opgenomen binnen de netgebonden begeleiding. Het volledige integratieproces werd gefinaliseerd in 2015 met de stopzetting van Voorrangsbeleid Brussel en de overname van de vzw Walala (2016). De middelen van VBB werden verdeeld onder het OCB en de pedagogische begeleidingsdiensten. Op dat moment werd er ook voor de eerste keer een samenwerkingsprotocol afgesloten tussen OCB en de pedagogische begeleidingsdiensten. Dat protocol werd in 2022 geactualiseerd.

Vanaf 2008 ontwikkelde het onderwijscentrum Brussel zich verder op maat van het gevoerde VGC-onderwijsbeleid enerzijds en de actuele Brusselse onderwijsnoden anderzijds. Je kan dit nalezen in de drie managementplannen van het OCB (2010, 2016, 2022). Enkele impactvolle initiatieven in die periode waren de uitbouw van een interne studiedienst, de ontwikkeling en ondersteuning van Brede School (vanaf 2010) en de ondersteuning van de VGC-speelpleinen (vanaf 2014). Vanaf 2019 werden de concepten ‘Urban Education’ en ‘opleiding en ondersteuning van stadsleerkrachten’ geïntroduceerd als pijlers van de werking. De centrale thema’s in de werking werden: taalonderwijs; omgaan met meertaligheid; ouderbetrokkenheid; breed leren; omgaan met armoede; leer-, klas- en schoolklimaat en transities.

Het OCB blijft ook streven naar een goede complementaire samenwerking met alle onderwijspartners.

In overleg met de volksvertegenwoordigers…

De onderwijsondersteunende diensten kregen regelmatig de kans om in overleg te gaan met de Brusselse en/of Vlaamse volksvertegenwoordigers. In de verslagen van deze momenten kan je heel wat aanvullende informatie lezen over de ontwikkeling en evolutie van onderwijsondersteuning in Brussel.

• 2004, Hoorzitting Voorrangsbeleid Brussel (Vlaams parlement en Raad VGC): Evaluatie VBB, eindverslag 2004. – link
• 2006, Hoorzitting Brusselse onderwijspartners (Vlaams parlement en Raad VGC): Onderwijsondersteuning van het Nederlandstalig onderwijs in Brussel. – link
• 2010, Hoorzitting Vlaamse Rand (Vlaams parlement): De aanpak van onderwijsondersteuning in Brussel, een voorbeeld voor de Vlaamse rand? – link
• 2010, Bezoek van de commissie onderwijs (Raad VGC): Studiebezoek aan het OCB. – link
• 2011, Gedachtewisseling van de commissie onderwijs (Vlaams parlement en Raad VGC): Syntheserapport van 8 jaar evaluatieonderzoek van Voorrangsbeleid Brussel (VBB). – link
• 2015, Bezoek van de commissie onderwijs (Raad VGC): Overzicht van de werking van het OCB. – link
• 2020, Bezoek van de commissie onderwijs (Raad VGC): Werken aan Taalbeleid in het Nederlandstalig onderwijs in Brussel. – link
• 2020, Hoorzitting van de commissie onderwijs (Vlaams parlement): Het leerkrachtentekort. – link
• 2021, Hoorzitting van de commissie onderwijs (Raad VGC): Nieuwe accenten/realisaties in de werking van het Onderwijscentrum Brussel. – link

Uit het jaarverslag van de VGC-Raad 2011

Bronnen

• Niet-gepubliceerde interne documenten, verslagen, presentaties,… van de onderwijsondersteunende partners (Taalvaart, Bits², Schoolopbouwwerk Brussel, Nascholingscentrum Brussel, BROSO, en Voorrangsbeleid Brussel)
• Beleidsdocumenten (beleidsverklaringen, beleidsnota’s, hoorzittingen,…)
• Discussienota Taalverwerving in het Nederlandstalig basisonderwijs te Brussel (Raad VGC, ingediend door Sven GATZ, 24 januari 1996) – link
• Rapport van de Ronde Tafelconferentie over het onderwijs in Brussel (VG en VGC, 2007) – link
• Onderwijsidioticon (VGC, 2008, Bart Vandecasteele)
• Onderwijsspiegel (onderwijsinpectie, 2015) – link
• Samenwerkingsprotocol Onderwijscentrum Brussel en de pedagogische begeleidingsdiensten (2022) – link
• Managementplannen OCB – link
• Beleidsaanbevelingen voor de ondersteuning voor het Brussels Nederlandstalig onderwijs – synthese van acht jaar evaluatieonderzoek van het Voorrangsbeleid Brussel 2001 – 2008 (Centrum voor Taal en Onderwijs, 2009)
• Van kabas tot rugzak, 200 jaar Nederlandstalig onderwijs in Brussel, AMVB, 2021
• Guido François, Kracht van verbinding, 2022
• Enkele persartikels:
  • Voorrangsbeleid onderwijs werkt (2004)
  • Fusie-vzw Broso en VBB komt er niet (2013)
  • Taalniveau beginnende middelbare scholieren ondermaats (2011)
  • ‘Onderwijsbegeleiders zijn de pineut’ (2015)
  • Onderwijscentrum Brussel (in BRUZZ)