Yoga, meditatie, mindfulness en professionele identiteit bij startende leerkrachten (onderzoek)

We zien de voorbije jaren een toenemende belangstelling voor mindfulness, meditatie en yoga bij leerkrachten. Onderzoek hierover focust vooral op de impact van mindfulness op stress, burn-out en welzijn (zie De stadsleerkracht onder druk, burn-out en mindfulness). Het gaat veel minder over “professionele identiteit, ethiek of keuzevrijheid“ van leerkrachten. Een kleinschalige studie (juni 2023) probeerde via een kwalitatief onderzoek zicht te krijgen op de rol van contemplatieve praktijken (waaronder mindfulness, meditatie en yoga) in de professionele ontwikkeling van startende leraren (onderzoeksinterviews, etnografische observatie en participatieve visuele methoden). Yoga, meditatie en mindfulness zouden kunnen zorgen voor stabiliteit (betekenisgeving, doelgerichtheid) binnen de ervaringen en gevoelens van kwetsbaarheid, onzekerheid en verandering waar startende leerkrachten mee te maken krijgen.

De onderzoekers gingen aan de slag met zeven beginnende leraren, die meditatie een belangrijke plaats geven in hun leven. Ze stellen vast dat de meditatiepraktijken van deze leraren nauw verweven zijn met de ontwikkeling van hun professionele identiteit. Binnen de huidige onderwijscontext ervaren leraren soms onvoldoende doelgerichtheid/betekenis en hebben onderwijsbeleid en onderwijsmanagement de neiging om autonomie, keuzevrijheid en betrokkenheid van leraren uit te hollen. Yoga, meditatie en mindfulness kunnen een anker bieden bij het creëren van een professionele lerarenidentiteit. Leraren zijn immers op zoek naar de koppeling van hun persoonlijke missie (levensdoelen, waarden) aan hun professionele rol. Het verbinden van deze twee elementen geeft leraren meer veerkracht, maar kan ook bijdragen tot het duurzaam kiezen voor onderwijs (retentie).

Deze studie heeft vooral de verdienste dat ze ons doet nadenken over het belang van professionele identiteit van leerkrachten in relatie tot hun persoonlijke identiteit (waarden, ethiek, spiritualiteit, bekenisgeving,…). Er kunnen interessante linken gemaakt worden naar het werk van Gert Biesta (oa onderwijs als ontmoeting tussen subjecten) of Geert Kelchtermans (oa kwetsbaarheid als onderdeel van de professionaliteit van leraren).

Er zitten heel wat elementen in het onderzoekrapport van deze studie, die ik hier niet allemaal aan bod kan laten komen (bv. meditatiepraktijken blijken ook leraren te helpen bij de ontwikkeling van een belangrijk pedagogisch inzicht, namelijk dat de problemen in de school- en klaspraktijk ook te maken hebben met de eigen aannames van de leraar; bv. impact op lerarenopleiding…). Je kan het volledig rapport hier lezen.