Onderwijs in een gekleurde samenleving (leestip)

In een eerste luik wordt helderheid gecreëerd rond een aantal cruciale begrippen en thema’s (etniciteit, cultuur en identiteit). Etnische diversiteit creëert heel wat structurele uitdagingen in onderwijs, die sterk met elkaar verbonden zijn: oa segregatie, stereotypen, vooroordelen, verwachtingen, discriminatie, racisme (hier introduceert Agirdag het ‘rad van ongelijkheid’, waarbij racisme het rad centraal aanstuurt). Deze uitdagingen hebben een directe impact op ongelijke leerprestaties.

Vanaf hoofdstuk 3 volgt een heel hoopgevend verhaal om het ‘rad van ongelijkheid’ te doorbreken!

rol van de leerlingen

Eerst worden een aantal aanzetten gegeven om de ongelijkheid te verklaren. De auteur plaatst hierbij deficitverklaringen (= verklaringen vanuit tekorten, gebreken, achterstanden) en systemische verklaringen (= verklaringen vanuit achterstelling, systemen en mechanismen) tegenover elkaar en brengt ze daarna tot synthese via de concepten van economisch, sociaal en cultureel kapitaal (Bourdieu).

Daarna zoomt Orhan Agirdag vanuit wetenschappelijke inzichten in op de rol van intelligentie, taal en religie, waarbij hij aantoont dat die geen probleem, maar net een hefboom kunnen zijn! Hij toont aan dat het meten van intelligentie (IQ) geen neutrale maatstaf is om de capaciteiten van leerlingen te beoordelen. Hij formuleert hier een belangrijk pedagogisch beginpunt: geloven in het kunnen van alle leerlingen! Taal wordt heel vaak naar voren geschoven als dé verklaring voor ongelijkheid in onderwijs. De auteur toont aan dat de taalachterstandshypothese toch wel wat op losse schroeven staat. Taalongelijkheid heeft niet zozeer met etniciteit te maken, maar veel meer met de sociaal-economische afkomst van de leerling. De voordelen van meertaligheid worden vanuit verschillende perspectieven toegelicht. Uit het stuk religie en onderwijsuitkomsten onthoud ik vooral dat dit een heel genuanceerd verhaal is dat in beide richtingen kan werken.

rol van politiek, school en gezin

In dit deel gaat het achtereenvolgens over onderwijsbeleid, schoolbeleid en gezinsbeleid. In het overkoepelend onderwijsbeleid maakt de auteur een onderscheid tussen meritocratie (gelijke start en verder gelijk behandelen) en egalitarisme (streven naar gelijk eindigen). Heel snel zet hij de stap naar schoolbeleid omdat – omwille van de grote autonomie van scholen – het uiteindelijk op dit niveau zal moeten gebeuren. Hij beschrijft 3 diversiteitsmodellen en hun gevolgen: (1) assimilatieaanpak (terugdringen van etnische diversiteit), (2) kleurenblinde aanpak (negeren van etnische diversiteit), (3) pluralismeaanpak (waarderen van etnische diversiteit). Hoe die pluralismeaanpak in de onderwijspraktijk moet vertaald worden, wordt toegelicht aan de hand van 5 dimensies en 4 benaderingen (Banks). Ik som de dimensies hier enkel even op, maar dit deel is ontzettend rijk en bruikbaar om toe te passen in de dagelijkse onderwijspraktijk:

• dimensie 1: integreren van diverse inhouden (oa gebruik maken van voorbeelden uit diverse etnische groepen)
• dimensie 2: kennisconstructie toelichten (oa vanuit metaperspectief naar kennis kijken: waar komt deze kennis vandaan?)
• dimensie 3: vooroordelen terugdringen (oa stimuleren van cross-etnische contacten)
• dimensie 4: streven naar een pedagogie van gelijkheid (oa inzetten op herstellen van zelfbeeld en zelfwaarde)
• dimensie 5: empoweren van schoolcultuur (oa schoolcultuur met hoge verwachtingen)

Bij de 4 benaderingen wordt een onderscheid gemaakt tussen oppervlakkige ad hoc benaderingen en meer geïntegreerde structurele aanpakken.

Tenslotte wordt toch nog specifiek ingegaan op taalontwikkeling omdat er zo vaak overlap is tussen sociaal-economische afkomst en anderstaligheid: (meertalige) taalontwikkeling, schooltaalbeleid, meertalig onderwijs, gezinstaalbeleid. Dit deel blijft vrij summier. Hij verwijst voor dit thema dan ook door naar andere auteurs.

Dit boek is geen leestip, maar een must-read voor alle stadsleerkrachten! Met de diversiteitsmodellen, de 5 dimensies en 4 benaderingen, kunnen scholen en leerkrachten zeker concreet aan de slag.